ارتودنسی دندان ها یکی از چندین شاخه تخصصی در علم دندان پزشکی است که بر روی مشکلات و ناهنجاری های فک و صورت و دندان ها تمرکز می کند و به طور اختصاصی با تشخیص و درمان نا هم ردیفی دندان ها و بی نظمی اجزای ناحیه فک سر و کار دارد.
نا هم ردیف بودن دندان ها که به آن مل اکلوژن نیز گفته می شود، علاوه بر مشکلات زیبایی، رعایت بهداشت دهان و دندان را با مشکل مواجه می کند و موجب بروز مشکلات مختلف دیگر می شود.
نامرتب بودن دندان ها فرد را مستعد پوسیدگی های دندانی و بیماری های پریودونتال می کند. بهم ریخته بودن دندان ها همچنین در تکلم و جویدن غذا نیز می‌تواند اختلال ایجاد کند. ارتودنسی دندان بهترین روش مرتب کردن دندان های بهم ریخته می باشد. بنابراین درمان ارتودنسی دندان برای برطرف کردن این مشکلات و جلوگیری از بروز مشکلات پیشرفته تر در آینده امری ضروری است.
در اوایل پیدایش این رشته، روش های ارتودنسی دندان ها بیشتر برای مرتب کردن و صاف کردن دندان های کودکان و نوجوانان استفاده می شد، اما امروزه حدود ۳۰ درصد از بیمارانی که از درمان ارتودنسی استفاده می کنند را بزرگسالان تشکیل می دهند.
انواع روش های ارتودنسی دندان ها
درمان ارتودنسی به عنوان یکی از عرصه های درمان دندان پزشکی برای مرتب کردن دندان ها و زیبا کردن لبخند راهکار های مختلفی ارائه داده است. برای برطرف کردن این مشکلات روش های متعددی وجود دارد که به نیاز ها و الویت های بیمار بستگی دارد. این روش ها عبارتند از:
۱) ارتودنسی متحرک : برای مشکلات جزئی از پلاک های متحرک، انواع هدگیر و … استفاده می کند.پلاک های متحرک بسته به نوع ناهنجاری و توصیه دندان پزشک از ۱۴ ساعت در روز می توانند استفاده شوند.
۲) ارتودنسی ثابت : در این روش یک پایه فلزی یا سرامیکی به هر یک از دندان های بیمار متصل می شود و یک سیم دندانی نیز از هر یک از این پایه ها عبور داده می شود. متخصص ارتودنسی با تنظیم وضعیت این سیم در فواصل زمانی منظم، دندان هایی را که مشکل دارند به تدریج به حالت مرتب و صاف در می آورد.
۳) ارتودنسی نامرئی : ارتودنسی نامرئی که نسبت به روش های قبلی یک روش جدید تر است که قابل برداشته شدن است و حالت کاملاً شفاف و نامرئی دارد. ارتودنسی نامرئی هیچ گونه اختلالی در غذا خوردن بیمار ایجاد نمی کند، زیرا به راحتی قابل برداشته شدن است و در عین حال از نظر مکانیکی نیز دقیقا به همان شیوه ی بریس های فلزی مرسوم عمل می کند.
ارتودنسی نامرئی، با بهره گیری از فناوری تصویربرداری ۳ بعدی ساخته می شود. .استفاده از آن بسیار راحت است و چون در ساخت آن از فلزی استفاده نمی شود، هیچ گونه خراش یا زخمی در داخل دهان ایجاد نمی شود. دیگر مزایای ارتودنسی نامریی این است که بیمار معمولا زمان کم تری را برای تنظیم ارتودنسی خود در مطب دندان پزشک سپری می‌کند.
ابزار و وسایل مورد استفاده در ارتودنسی ثابت دندان ها
• اجزای بند، سیم و براکت ها که به صورت موقتی بر روی دندان قرار داده می شوند تا دندان ها را به محل صحیح خود هدایت کند.
• کش ارتودنسی یا باندهای الاستیک ظریفی برای حرکت دادن دندان ها
• وسایل ثابت ویژه در صورت لزوم برای کنترل عادت مکیدن انگشت شست یا فشار دادن دندان ها توسط زبان مورد استفاده قرار می گیرد.
• فضانگهدار ثابت : در صورتی که کودک دندان شیری خود را پیش از رویش دندان دائمی جایگزین از دست بدهد ، از این وسیله تا زمان رشد دندان دائمی استفاده می شود تا فضای لازم برای رویش دندان دائمی از دست نرود.
ابزار و وسایل مورد استفاده در ارتودنسی متحرک دندان ها
• الاینرها و پلاک های متحرک که بیمار می تواند در طول درمان ارتودنسی آن را از دهان خارج کند.
• اجزای خارج دهانی مانند هدگیرها
مراحل انجام درمان ارتودنسی
۱) معاینه کامل دهان و دندان و بررسی وضعیت دندان ها و طرح لبخند بیمار
۲) تهیه تصاویر رادیوگرافی مختلف
۳) طرح ریزی مناسب ترین درمان برای بیمار
۴) قالب گیری از هر دو فک با ماده قالب گیری مناسب
۵) فرستادن قالب به لابراتوار برای ساختن دستگاه ارتودنسی مناسب
چه مشکلاتی که با ارتودنسی بر طرف می شوند؟
مشکلات و ناهنجاری های مختلفی فرد را به سمت استفاده از درمان های ارتودنسی سوق می دهند از جمله این مشکلات می توان به این موارد اشاره کرد:
• انحراف یک یا دو فک به جلو :
کلاس دو : جلو بودن فک بالا نسبت به وضعیت نرمال یا اورجت بیش از حد.
کلاس سه: جلو بودن فک پایین نسبت به وضعیت نرمال.
• مشکلات عمودی:
دیپ بایت: اوربایت بیش از حد
اوپن بایت: باز بودن بایت قدامی
• مشکلات عرضی:
کراس بایت: تنگ بودن قوس فک بالا
انحراف فکین به چپ یا راست و آف شدن میدلاین دندان ها
• شلوغ بودن دندان ها یا Crowding: یکی از مشکلات شایع در دندان پزشکی است که فضای لازم برای رشد و نمو طبیعی دندان ها را از بین می برد.
• فاصله بین دندان ها یا spacing: فضاهای بین دندان ها ممکن است بر اثر از دست دادن یک دندان یا حتی رشد ناقص یا عدم رشد یک یا چند دندان به وجود بیاید.
• مشکلات زیبایی: نامرتب بودن دندان ها زیبایی لبخند فرد را به مخاطره می اندازد. با استفاده از درمان ارتودنسی می توان خط لبخند بیمار را اصلاح کرد.
چه مشکلاتی به دنبال عدم درمان ارتودنسی به وجود می آید؟
ناهنجاری های دندانی مشکلات متعددی را برای بیمار به وجود می آورند:
• پوسیده شدن دندان ها به علت بهداشت نامناسب و تجمع پلاک باکتریایی
• بروز مشکلات لثه ای مثل التهاب لثه و به دنبال آن تحلیل لثه و استخوان
• خوب جویده نشدن غذا و بروز مشکلات گوارشی در بیمار
• سردرد های مزمن
• بروز مشکلات TMJ به علت مشکلات فک ها
• احساس درد در شانه ها، گردن و پشت
• بروز مشکل در تکلم و حرف زدن
• لبخند کج و نا زیبا و کم شدن اعتماد به نفس فرد
زمان مناسب برای شروع ارتودنسی دندان ها چه موقع است؟
درمان ارتودنسی دندان ها در هر سنی می تواند به طور مؤثر انجام شود اما معاینه و انجام ارزیابی های لازم برای این روش درمانی باید در حدود سن ۷ سالگی در کودک انجام شود. هر قدر درمان ارتودنسی زودتر و در سن پایین تری انجام شود، مشکل مربوطه سریع تر حل خواهد شد و احتمال موفق بودن درمان بیشتر خواهد بود.
در حال حاضر راه های درمانی طولانی مدتی برای بیماران محدوده سنی۷ تا ۱۱ سال وجود دارد که می تواند آثار و فواید چشم گیری را برای این افراد، به ویژه در صورتی که ناهنجاری های فک وجود دارد، به دنبال داشته باشد. استفاده از این روش‌ها می‌تواند به جلوگیری از بروز بعضی از بیماری های دهان و دندان و یا جلوگیری از تشدید این بیماری ها کمک کند.
درمان این گونه از مشکلات و ناهنجاری های دهان و دندان در کودکانی که هنوز در سن رشد هستند، به ما این امکان را می‌دهد تا بهتر بتوانیم به نتایج ایده آل خود دست پیدا کنیم. به عبارت دیگر دست یابی به اغلب این نتایج در بزرگسالانی که استخوان های صورت و فک آن ها به طور کامل رشد کرده است، ممکن است به سادگی امکان پذیر نباشد. علاوه بر این ها، درمان زود هنگام در کودکان می تواند موجب ساده تر شدن درمان های دیگر در آینده و یا رفع نیاز به این قبیل درمان ها شود.
ارتودنسی در بزرگسالی
همان طور که گفتیم، درمان ارتودنسی فقط مخصوص افراد کم سن و سال نیست. در واقع بیش از ۲۰ درصد بیمارانی که از روش ارتودنسی دندان استفاده می‌کنند، بزرگسالان هستند. مشکلاتی که بزرگسالان برای برطرف کردن آن از درمان ارتودنسی استفاده می کنند اکثر همان مشکلاتی است که در کودکان وجود دارد.
در واقع بسیاری از بزرگسالان این مشکلات را از زمان کودکی داشته اند اما تا کنون نتوانسته اند که برای درمان آن اقدام کنند. البته بعضی از این افراد هم در کودکی درمان هایی انجام داده اند، اما ممکن است به خاطر محدودیت ها و یا کمبود هایی که آن زمان در روش های ارتودنسی وجود داشته است، اکنون نیاز به درمان‌های بیشتری داشته باشند. تجربه نشان داده است که درمان ارتودنسی دندانی حتی در سن سال خوردگی هم امکان پذیر است. در واقع چیزی که اینجا اهمیت دارد سلامت بافت لثه و دندان های بیمار است.
درد در درمان ارتودنسی دندان
نصب براکت های ارتودنسی ثابت با این که ممکن است فرایندی طولانی و خسته کننده برای بیمار باشد به خودی خود درد ندارد. درد ناشی از درمان ارتودنسی دندان ها بعد از قرار دادن ارتودنسی ثابت روی دندان ها شروع می شود البته درد آن طاقب فرسا و خارج از تحمل بیمار نیست. علت این درد فشاری است که اجزای ارتودنسی در خلاف جهت حرکت دندان ها به آن ها وارد می کنند.
روش های کاهش درد هنگام درمان ارتودنسی
o استفاده کردن از پکیج یخ، غذاها و نوشیدنی های سرد می تواند درد و التهاب را کاهش دهد
o استفاده کردن از موم یا واکس های ارتودنسی برای کاهش آزرده شدن گونه ها، لب و لثه
o شستشو دادن دهان با محلول آب و نمک گرم زخم ها را التیام می دهد
طول دوره درمان ارتودنسی چقدر است؟
طول دقیق دوره درمان ارتودنسی به میزان زیادی به شدت مشکل ارتودنسی، شرایط سلامت و سن بیمار، روش درمانی و همکاری بیمار بستگی دارد. به طور کلی دوره درمان ارتودنسی از چند ماه تا چند سال چند سال طول می کشد. در اغلب مواقع پس از پایان درمان با براکت، دندان پزشک متخصص توصیه می کند که بیمار از ریتینر یا نگهدارنده ارتودنسی استفاده کند. ریتینر کمک می کند تا موقعیت جدید دندان ها حفظ شده و از بازگشتن آن ها به موقعیت قبلی جلوگیری شود. پس از مدتی که دندان ها در موقعیت جدید خود تثبیت شدند، دیگر نیازی به استفاده از این وسیله نیست.
خطرات و عوارض درمان ارتودنسی
• ایحاد خراش و زخم روی دندان ها و بافت دهان در ابتدای درمان امری کاملا طبیعی است این عارضه به علت سیم های ارتودنسی، براکت ها و … به وجود می آید و معمولا تا زمانی که دهان به وجود براکت عادت کند، تنها چند روز طول خواهد کشید. استفاده از موم ارتودنسی می تواند به کاهش درد و تحریک ناشی از اجزای دستگاه ارتودنسی کمک کند.
• یکی از مهم ترین عوامل ایجاد کننده عوارض نامطلوب درمان به مهارت دندان پزشک مربوط است. نداشتن تخصص کافی موجب بروز خطا در مرحله تشخیص، طرح درمان، اجرای درمان و نگهداری نتایج درمان خواهد شد. این خطا‌ها شایع ترین و غیر قابل جبران ترین مشکلاتی می باشند که در درمان های ارتودنسی دیده می‌شوند.
این خطا‌ها موجب بروز مشکلاتی مثل عدم توانایی درمان در برآورده کردن انتظارات بیمار، کشیدن اشتباهی دندان ها، بر هم زدن نیم رخ بیمار، تبدیل کردن بیماری که با ارتودنسی قادر به بهبود وضعیت بوده به بیماری که نیاز به جراحی فک دارد، پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه و کوتاه شدن ریشه دندان‌ها به‌دلیل اعمال نیروی نامناسب و … می شوند.
آیا براکت ارتودنسی دندان برای گفتار بیمار مشکل ایجاد می کند؟
در روزهای اولیه بعد از درمان ارتودنسی ممکن است بیمار کمی نوک زبانی صحبت کند که کاملا طبیعی است و با گذشت چند روز بیمار به براکت های ارتودنسی خود عادت می کند و می تواند به راحتی کلمات را تلفظ کند. لازم به ذکر است که این وضعیت ممکن است در ارتودنسی لینگوال یا پشت دندانی کمی بیشتر طول بکشد.
بیومکانیک نیروهای ارتودنسی
ارتودنسی دندان های توسط اعمال نیرو به دندان ها انجام می شود. از آن جا که این نیروها از قوانین فیزیکی پیروی می کنند و در عین حال در بستر بیولوژیکی اعمال می شوند، بیومکانیک نام دارند. یک اصل مهم در ارتودنسی دندان ها این است که دندان هایی که باید، جابجا شوند و دندان هایی که قرار نیست جابجا شوند ثابت بمانند. مقاومت در برابر جابجایی های ناخواسته دندان ها، انکوریج (Anchorage) نام دارد. انکوریج جابجایی های ناخواسته را به حداقل می رساند و جابجایی که مطلوب و مورد نظر را تقویت می کند.
انکوریج ها به طور کلی به دو دسته داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند که در این جا از آن ها نام می بریم:
انکوریج های داخل دهانی:
• انکوریج مرکب از بیرون یا درون قوس فکی
• انکوریج دو طرفه برای جابجایی دو واحد به سوی یکدیگر
• انکوریج تقویت شده برای جابجایی یک دندان به کمک دندانی دیگر
• انکوریج بافت نرم
• انکوریج استخوان کورتیکال
• ایمپلنت ها
انکوریج های خارج دهانی:
• انواع هدگیر ها
مراقبت های لازم قبل و بعد از ارتودنسی دندانی
o تمام پوسیدگی های دندانی قبل از درمان ارتودنسی باید به طور کامل بر طرف شوند.
o مراقبت کردن و نگهداری از براکت ها.
o رعایت بهداشت دهان و دندان شامل مسواک زدن دو بار در روز، استفاده از نخ دندان و مسواک های مخصوص افرادی که ارتودنسی ثابت دارند.
o پرهیز از خوردن مواد غذایی سفت و گاز زدن سیب، ساندویچ، ذرت بلال و مواد خوراکی از این قبیل که باعث شکستن براکت ها و طولانی تر شدن دوره درمان ارتودنسی می شود.
o مراجعه منظم به دندان پزشک و انجام ویزیت های دوره ای منظم برای بررسی سالم بودن براکت ها و سیم ها.
o اگر بیمار از ارتودنسی متحرک استفاده می کند باید هنگام غذا خوردن پلاک متحرک را از دهان خود خارج کند و بعد از تمیز کردن دندان ها و تمیز کردن سطوح پلاک متحرک آن را در دهان قرار دهد.
o باید توجه کرد که استفاده از دهانشویه های حاوی کلرهگزیدین طی دوران درمان ارتودنسی منجر به زرد شدن دندان ها می شود. بنابراین باید از دهانشویه مناسب دوران ارتودنسی استفاده کرد تا دندان ها تغییر رنگ ندهند.
o دندان عقل باید قبل از شروع درمان ارتودنسی خارج شود چرا که رویش آن بعد از درمان ارتودنسی و مرتب شدن دندان ها ممکن است نظم دندان ها را بر هم بزند.
هزینه های درمان ارتودنسی
هزینه درمان ارتودنسی دندان به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• نوع درمان ارتودنسی انتخابی: با توجه به این که از چه ابزار و درمانی مانند ثابت، متحرک استفاده شود هزینه درمان متفوت خواهد بود.
• مدت زمان درمان ارتودنسی: معمولا طول مدت درمان ارتودنسی برای کودکان کم‌تر است. در افراد بزرگسال و یا بیمارانی که نامرتبی شدید دندان دارند معمولا طول درمان بیشتر خواهد بود و به علت استفاده از روش‌های مختلف درمانی هزینه بیشتر نیاز است.
• تجربه دندان پزشک: به طور معمول دندان پزشکان متخصص و با تجربه هزینه بیشتری دریافت می کنند.
• جراحی: اگر ناهنجاری فکی به صورتی باشد که علاوه بر درمان ارتودنسی دندان ها، به جراحی هم نیاز باشد، هزینه جراحی نیز به هزینه نهایی درمان اضافه خواهد شد.
• نوع مواد ارتودنسی استفاده شده که معمولا درمان ارتودنسی شفاف با براکت‌های سرامیکی هزینه بیشتری نسبت به ارتودنسی با براکت فلزی خواهد داشت.
جمع بندی
نامرتب بودن و عدم تقارن دندان ها علاوه مشکلات دهان و دندان مثل پوسیدگی های دندانی و بیماری لثه، موجب اختلال در فعالیت های روزانه فرد مثل تکلم، غذا خوردن و … می شود و از همه مهم تر اعتماد به نفس فرد را برای حضور پر رنگ در اجتماع از بین می برد. برای از بین بردن این مشکلات و همچنین جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر فرد باید به دندان پزشک متخصص ارتودنسی مراجعه کند. ارتودونتیست به مرتب کردن دندان ها و اصلاح طرح لبخند با استفاده از راهکار های درمانی مختلف ارتودنسی ثابت یا متحرک کمک می کند.
“دکتر موفق فولادگر متخصص ایمپلنت دندان، متخصص ارتودنسی دندان و دندانپزشک زیبایی ”
✔ عضو سازمان رسمی نظام پزشکی کشور
✔ عضو انجمن دندانپزشکان ایران
✔ رتبه پنجم آزمون جامع دندانپزشکی کشور سال ۱۳۷۱
✔ دارای گواهینامه جراحی ایمپلنت Astra کشور سوئد
✔ دارای گواهینامه جراحی ایمپلنت Zimmer کشور آمریکا
✔ دارای گواهینامه جراحی ایمپلنت Horisons آمریکا
✔ دارای تجربه ۲۵ سال درمان بالینی در ایران و خارج از کشور
🏥 آدرس مطب : سعادت آباد ، میدان کاج ، ابتدای خیابان بهزاد ، ساختمان ارس ، پلاک۴ ، طبقه۴
📞 شماره تماس مطب : ۰۲۱۲۲۰۸۹۰۰۳